Regeneration of “Cabuço de Baixo 5” in Sao Paulo

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟ

Στο διαγωνισμό της Renova SP (2010-2011) του δήμου του Σάο Πάολο στη Βραζιλία η ομάδα MAS in Urban Design του πανεπιστημίου Ε.Τ.Η. της Ζυρίχης, σε συνεργασία με το βραζιλιάνικο αρχιτεκτονικό γραφείο του Marcelo de Oliveira Montoro, κέρδισε το Πρώτο βραβείο. Ο διαγωνισμός διεξήχθη στα πλαίσια του προγράμματος αναβάθμισης των φαβελών του δήμου του Σάο Πάολο και έχει ως στόχο την υλοποίηση των νικητήριων προτάσεων. Η συμμετοχή στο διαγωνισμό Renova SP έγινε με την πρωτοβουλία των φοιτητών και υπό την καθοδήγηση του υπεύθυνου του προγράμματος Rainer Hehl.

Οι φοιτητές κατά τη διάρκεια της χρονιάς ασχολήθηκαν με την μελέτη μεταβαλλόμενων αστικών συνθηκών και την επινόηση σχεδιαστικών εργαλείων (αστικών και αρχιτεκτονικών μοντέλων) που να αλληλεπιδρούν με τις διαδικασίες μαζικής αστικοποίησης. Στόχος του μεταπτυχιακού προγράμματος είναι να προτείνει εναλλακτικά μοντέλα αστικής ανάπτυξης, υλικά και αισθητικά αειφόρα, προς αποφυγή της αστικής διάχυσης (urban sprawl), που είναι σήμερα το επικρατέστερο αστικό μοντέλο στις ραγδαία αναπτυσσόμενες χώρες. Το επίκεντρο τίθεται στους οικισμούς που σκεπάζουν τους λόφους του Ρίο ντε Τζανέιρο και Σάο Πάολο. Η Βραζιλία αποτελεί μια "μελέτη παραδείγματος" για να κατανοηθεί πώς οι πολιτικοί, οι πολεοδόμοι και οι αστικοί σχεδιαστές μπορούν να συνεργαστούν με τοπικούς φορείς ώστε να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής στις παραγκουπόλεις (slums), χωρίς να διαταράξουν τις κοινωνικές τους δομές καθώς και τη σχέση του δομημένου με του φυσικού περιβάλλοντος.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Στη παρούσα μελέτη, θα αναλυθεί η πρόταση για την αναζωογόνηση της περιοχής Cabuçu de Baixo 5, που κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό της Renova SP. Η περιοχή αυτή αποτελεί τμήμα της ευρύτερης περιοχής της Brasilândia που βρίσκεται στο νότιο μέρος του São Paulo. Την χαρακτηρίζει το έντονο φυσικό της ανάγλυφο, μεγάλο τμήμα της καλύπτεται από λόφους ποικίλων υψομέτρων, καθώς και η παρουσία του υγρού στοιχείου-ρέματος.

Σήμερα, η περιοχή είναι κατειλημμένη από αυθαίρετους πυκνοδομημένους οικισμούς και αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα: κίνδυνοι κατολισθήσεων, πλημμυρών από την υπερχείλιση του ρέματος, προβλήματα αυξημένων πυκνοτήτων, έλλειψη βασικών πολιτιστικών και κοινωνικών υποδομών, ανεπαρκές οδικό δίκτυο και άλλα προβλήματα που καθιστούν την περιοχή σχεδόν απρόσιτη.

Αστικό σχέδιο, το οποίο αναπαριστά το νέο δίκτυο πρασίνων χώρων με γραμμικές επεμβάσεις κατά μήκος του ρέματος, σημειακές επεμβάσεις πολυώροφων κτιρίων και σύστημα τειχών αντιστήριξης στις απόκρημνες περιοχές

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ-ΔΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ-ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ

Ο σχεδιασμός αποσκοπεί στην ανάπτυξη μιας στρατηγικής που να σέβεται τις ιδιαιτερότητες του συγκεκριμένου τόπου και να επιλύει τα προβλήματά της, μέσω μιας ποικιλίας επεμβάσεων.

Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται η δημιουργία γραμμικών κτιριακών όγκων (linear intervention) παράλληλα του ρέματος, στα οποία θα υπάρχουν χρήσεις κατοικίας, εμπορικές και πολιτιστικές, και θα συμβάλουν στη δημιουργία ενός νέου αστικού μετώπου. Τα συγκροτήματα αυτά θα συνοδεύονται από δημόσιους χώρους καθώς και ανοιχτούς χώρους-πλατείες, οι οποίοι θα είναι τοποθετημένες σε κομβικά σημεία (διασταυρώσεις με κύριους οδικούς άξονες) και θα στεγάζουν εμπορικές δραστηριότητες. Ο στόχος αυτών των δομών είναι η τόνωση της περιοχής και της δημιουργίας ενός νέου οικιστικού πυρήνα, σε συνδυασμό με ένα νέο δίκτυο δημόσιων χώρων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η περιοχή κατά μήκος του ρέματος θα αποτελέσει μέρος ενός γραμμικού πάρκου που προτείνεται να σχεδιαστεί για την ευρύτερη περιοχή της Brasilândia.

Άποψη των επεμβάσεων στις απόκρημνες περιοχές(αριστερά) και κατά μήκος του ρέματος (δεξιά)

Επιπροσθέτως, αναγκαία κρίνεται η κατεδάφιση από 50% έως 100% των αυθαίρετων κατασκευών στις πιο απόκρημνες περιοχές, και η μετεγκατάσταση των νοικοκυριών σε νέα πολυώροφα κτίρια (residential towers), τα οποία έχουν τριπλό ρόλο: αρχικά λειτουργούν σαν κατασκευές ενδυνάμωσης και σταθεροποίησης του εδάφους, αποτελούν δημόσια κλιμακοστάσια, τα οποία συνδέουν σε επίπεδα τμήματα με σημαντική υψομετρική διαφορά, με αποτέλεσμα να διευκολύνεται η πρόσβαση των κατοίκων στις απόκρημνες πλαγιές των λόφων. Τέλος, οι κάθετες κατασκευές μειώνουν το ποσοστό κάλυψης, γεγονός που συμβάλει στην αύξηση των δημόσιων χώρων. Όσον αφορά τις χρήσεις τους, στο ισόγειό υπάρχουν δημόσιες χρήσεις που απευθύνονται στην ευρύτερη περιοχή.

Βασικά σημεία της πρότασης αποτελούν: η διάνοιξη νέας οδικής οδού, ο σχεδιασμός τειχών αντιστήριξης για την αντιμετώπιση των κατολισθήσεων, ο σχεδιασμός ενός νέου δικτύου πράσινων χώρων, η τοποθέτηση υπόγειου αποχετευτικού συστήματος εκατέρωθεν του ρέματος, μετατροπή της χωματερής νότια της περιοχής σε πράσινη ζώνη με αθλητικές εγκαταστάσεις και δημόσιους χώρους. Πιο συγκεκριμένα, στο νοτιότερο τμήμα της χωματερής χαράσσεται νέο δίκτυο δρόμων και δημόσιων χώρων με σκοπό τη μελλοντική του χρήση ως περιοχή κατοικίας, ενώ το υπόλοιπο τμήμα, έπειτα από την αποτοξίνωσή του για επαρκές χρονικό διάστημα, θα χρησιμοποιηθεί για αγροτική καλλιέργεια.

ΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ-ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΧΩΡΟΙ

Στην περιοχή του ρέματος, η δημιουργία του γραμμικού πάρκου, σε συνδυασμό με τις χρήσεις αναψυχής, τις χρήσεις τοπικού κέντρου και τις πολιτιστικές χρήσεις, θα δημιουργήσει ένα νέο πλέγμα δημόσιων χώρων που θα καλύπτει τις ανάγκες των κατοίκων. Η διάχυση των δημόσιων χώρων, η ιεράρχηση των χώρων πρασίνου, η μίξη χρήσεων γης και η στενή σχέση τους με τις κατοικίες και με το οδικό δίκτυο, αποτελούν βασικές προτεραιότητες.

Στις πιο απόκρημνες περιοχές, οι εμπορικές και οι δημόσιες χρήσεις οργανώνονται σε επίπεδα και ενσωματώνονται στους χώρους των πολυωρόφων κτιρίων, ανάλογα με τη θέση των κεντρικών κλιμακοστασίων.

ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ-ΧΑΡΑΞΕΙΣ

Όπως προαναφέρθηκε, στόχος της αστικής σύνθεσης είναι η αξιοποίηση και η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του τόπου. Είναι εμφανές, ότι οι χαράξεις σχετίζονται άμεσα, με του αυθαίρετους οικισμούς που προϋπήρχαν στην περιοχή, με τις υψομετρικές καμπύλες, καθώς και με το οργανικό σχήμα του ρέματος.

ΚΤΙΡΙΑΚΟΙ ΟΓΚΟΙ

Βασικό χαρακτηριστικό των κτιριακών όγκων αποτελεί η δυνατότητα προσαρμογής τους στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, να μπορούν να μετασχηματίζονται και να επεκτείνονται, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες στέγασης που θα προκύψουν από μια ξαφνική πληθυσμιακή αύξηση.

Στις οικιστικές μονάδες στην περιοχή κοντά στο ρέμα διακρίνουμε δύο τύπους κατοικιών με λίγους σχετικά ορόφους. Ο πρώτος τύπος περιλαμβάνει κατοικίες-studio 40 τ.μ. ή 70τ.μ. (με εφαρμογή επέκτασης). Στην περιοχή υπάρχουν συνολικά 90 κατοικίες τέτοιου τύπου, οι οποίες περιλαμβάνουν και εμπορικές και πολιτιστικές χρήσεις. Ο δεύτερος τύπος κατοικίας που προτείνεται περιλαμβάνει διαμερίσματα 50τ.μ., τα οποία επεκτεινόμενα μπορούν να φτάσουν τα 65τ.μ. Στο ισόγειο έχουν πυλωτές και όλα τα διαμερίσματα έχουν κοινή θέα το ρέμα. Μορφολογικά, και στους δύο τύπους, παρατηρείται εναλλαγή κενών και πλήρων χώρων, θετικά αισθητικά αποτελέσματα.

Στις απόκρημνες περιοχές, τα πολυώροφα κτίρια εσωτερικά έχουν δύο κεντρικά επίπεδα, τα οποία έχουν διαφορετικούς βαθμούς ιδιωτικότητας. Το χαμηλότερο επίπεδο που βρίσκεται συνήθως στο ίδιο επίπεδο με τον δρόμο και συνδέεται με τα κεντρικά δημόσια κλιμακοστάσια, αποτελεί δημόσιο χώρο, ενώ το ψηλότερο περιλαμβάνει τις κοινόχρηστους χώρους και τις εξυπηρετήσεις των διαμερισμάτων. Μορφολογικά, τα συγκεκριμένα κτίρια προβάλλουν μια «ειλικρίνεια». Ο δημόσιος χώρος έχει ενίοτε διπλό ύψος, καθώς επίσης, κάθε διαμέρισμα έχει διαφορετική διάταξη και διαφορετική επένδυση. Χρησιμοποιούνται τούβλα ποικίλων σχημάτων και διατάξεων, ώστε το κάθε διαμέρισμα να γίνεται αντιληπτό ως μονάδα, και ταυτόχρονα, λόγω του κοινού υλικού επένδυσης, να μην διασπάται η ενότητα του κτιρίου.